بازار تبریز یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بازارهای سرپوشیده در سطح ایران و قارهٔ آسیا به‌شمار می‌رود. این بازار با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع، بزرگ‌ترین بازار سرپوشیدهٔ جهان است. بازار تبریز در مردادماه سال ۱۳۸۹ خورشیدی به‌عنوان نخستین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌است.(منبع خبرگزاري فارس ) این بازار از بازارچه‌ها، تیمچه‌ها، سراها و کاروانسراهای متعددی تشکیل یافته‌است. پیش‌تر به‌جهت قرارگرفتن شهر تبریز برسر چهارراه جادهٔ ابریشم و گذر روزانهٔ هزاران کاروان از کشورهای مختلف آسیایی، آفریقایی و اروپایی از آن، این شهر و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده‌است.

بسیاری از گردشگران و جهانگردان نظیر ابن بطوطه، مارکو پولو، جاکسن، اولیای چلبی، یاقوت حموی، گاسپار دروویل، الکسیس سوکتیکف، ژان شاردن، اوژن فلاندن، جان کارت‌رایت، جملی کاردی، کلاویخو، رابرت گرنت واتسن، حمدالله مستوفی و مقدسی از رونق و شکوه بازار تبریز تمجید کرده‌اند. این بازار با داشتن حدود ۵٬۵۰۰ باب حجره، مغازه و فروشگاه، ۴۰ گونه شغل، ۳۵ باب سرا، ۲۵ باب تیمچه، ۲۰ باب مسجد، ۲۰ باب راسته و راسته‌بازار، ۱۱ باب دالان و ۹ باب مدرسهٔ دینی، به‌عنوان اصلی‌ترین مرکز داد و ستد مردم تبریز شناخته می‌شود.

هستهٔ مرکزی شهر تبریز در داخل یک چهارضلعی قرار گرفته و بازار تبریز در مرکز این چهارضلعی واقع شده‌است. این بازار از سمت شرق به عالی‌قاپو (مجموعهٔ کاخ‌های ولی‌عهدنشین) و از سمت غرب به مسجد جامع محدود شده و از سمت شمال، بخش‌هایی از شمال رودخانهٔ مهران‌رود را شامل می‌شود و این دو بخش به وسیلهٔ پل‌های چوبی که در امتداد راسته‌بازار قرار دارند، به هم متصل می‌شوند. نخستین نقشه از بازار تبریز در سال ۱۳۲۷ هجری، در بخشی از نقشهٔ دارالسلطنهٔ تبریز و به دست اسدالله خان مراغه‌ای ترسیم شده‌است. نقشهٔ این بازار در بخش شمال شرقی نقشهٔ مذکور رسم شده و اکثر جای‌های مهم آن نظیر تیمچه‌ها و کاروانسراها در این نقشه نام‌گذاری شده‌اند.

آشنایی با کوه‌ سهند - آذربایجان شرقی محیط زیست > زیست‌بوم - همشهری آنلاین - محمد ملاحسینی: سهند نام قله‌ای در جنوب شهر تبریز دراستان آذربایجان شرقی است ارتفاع کوه سهند از سطح دریا 3695 متر می‌باشد و مخروطی بسیار پهن و گسترده دارد که از توف‌ها و خاکسترهای فوران تشکیل گردیده و بر اثر آب‌های جاری دره‌های تنگی در آنها ایجاد شده است. سهند در زمره کوه‌های رشته کوه‌های البرز است که در شمال مراغه و از غرب به شرق کشیده شده و بلندترین قله آن جام نام دارد که ۳۷۱۰ متر ارتفاع دارد. سهند و جام دو قله به هم چسبیده این رشته کوه می‌باشند. سهند در تمام سال پوشیده از برف است. دامنه‌های سهند در طول سال پوشیده از گل و ریحان و لاله واژگون است. کوهستان سهند بعد از سبلان یکی از بزرگترین و مهمترین برجستگی‌های آذربایجان و از معروفترین کوه‌های آتشفشان و خاموش ایران است که در 50 کیلومتری جنوب تبریز و 40 کیلومتری شمال مراغه قرار گرفته است. قله منفرد و آتشفشانی خاموش سهند در میان جلگه آذربایجان قد برافراشته است این کوهستان آتشفشانی خاموش شبیه آرارات و البرز و سبلان بوده خط فاصل بین دو توده خروجی البرز و توده ارمنستان به وجود آمده است. ارتفاع متوسط سهند 1400 تا 2200 متر بوده که در آن بریدگی‌های سخت، دامنه‌هائی با شیب تند با تنگه‌های باریک و رشته کوه‌ها کشیده شده در موازات یکدیگر به وجود آمده است. در این تنگه‌های کوهستانی رودخانه‌های پر آبی به سوی دو آبگیر عمده آذربایجان یعنی دریاچه ارومیه و دره قزل اوزن جریان دارند. جهت رشته کوه‌های سهند اکثراً شرقی - غربی است ولی در مجموع کوه‌های سهند به صورت شعاعی در جهت مساوی کشیده شده‌اند. حد شرقی سهند، شهرستان هشترود تا دره قزل اوزن و حد غربی آن سواحل شرقی دریاچه ارومیه می‌باشد.

منبع:همشهری آنلاین

آب و هوای آذربایجان‌شرقی به‌ طور كلی سرد و خشك است ولی به‌علت تنوع توپوگرافیكی از اقلیم‌های متفاوتی برخوردار است. این استان همواره تحت تأثیر باد‌های سرد شمالی و سیبری و بادهای مرطوب دریای سیاه و مدیترانه واقیانوس اطلس قرارگرفته است به‌ علاوه، بادهای محلی نیز تحت تأثیر شرایططبیعی استان از سوی كوهستان‌های بلند و دریاچه‌های ارومیه و خزر به سویدشت‌ها و جلگه‌ها می‌وزند. آذربایجان‌شرقی یك منطقه سردسیر و كوهستانی است واز لحاظ تقسیم‌بندی‌های اقلیمی جزو مناطق نیمه‌خشك به حساب می‌آید ومیانگین بارندگی سالیانه 250 الی 300 میلی‌متر می‌باشد.

موقعیت كوهستانی و عرض جغرافیایی استان از عوامل برودت و سرمای قسمت اعظماین منطقه است. كم ارتفاعی و اثرات ملایم‌كننده بخارهای دریای خزر درپاره‌ای از مناطق از عوامل اعتدال اقلیمی آن به شمار می‌آید. به علاوهآذربایجان تا حدودی تحت تأثیر جریان‌های مرطوب دریای مدیترانه از سمت غرب وجنوب‌غربی قرار دارد و توده‌های هوای سرد سیبری نیز از شمال بر آب و هوایآن اثر می‌گذارد.
تبریز نیز دارای هوائی اقلیمی و كم رطوبت است و حد متوسط بارندگی آن در سال 285 میلی‌متر است. این جلگه در اثر ارتفاعی كه از سطح دریا دارد، دارای زمستان‌های طولانی و سرد و تابستان‌های معتدل است (منبع سایت استانداری)

قبل از اسلام:

به نقل از سایت استانداری آذربایجان شرقی --» استان آذربايجان شرقي بخشي از سرزمين باستاني ماد است تا روزگار اسكندر و جانشينان وي آذربايجان را بخشي از ماد يا ماد كوچك مي ناميدند. ليكن در زمان اسكندر مقدوني بر ايران در سال (331 ق.م) سرداري به نام آتور پات يا آتروپاتن كه شهربان منطقه ماد كوچك بود در اين سرزمين قيام كرد و آنگاه با انعقاد عهدنامه اي از واگذاري آذربايجان به دست يوناني ها جلو گيري نمود و اسكندر بدين شرط كه آتروپات خود را تابع امپراتوري وي بداند اورا در آنجا باقي گذارد. پس از مرگ اسكندر كه خونريزي در بين جانشينان وي در گرفت ، آتروپات به حكمراني اين منطقه رسيد و به پاس خدمات وي از جلوگيري اعمال نفوذ بيگانگان در اين منطقه ماد كوچك را بنام سردار آتروپات خواندند و سپس به اسامي مختلف ، آذر بادگان و آذرآبادگان معروف شد.

در روزگار ساسانيان آذرپاتكان يكي از ايالات مهم ايران وبه قول يوناني ها ساتراپ نشين بوده كه به علت وجود آتشكده معروف آذر گشسب و آتشكده هاي ديگر ، به نام آذربايجان معروف شد.

بعد از اسلام:

  آذربايجان در دوره اسلامي يكي از مهمترين ايالات ايرانمحسوب مي شد و از زمان زوال ساسانيان تا امروز مركز حوادث بسياري بوده و نقش بزرگيدر جريان تاريخ داشته است.

با حمله مغولان و باورود هلاکوخان ، آذربایجان مرکز شاهنشاهی مغولان از خراسان تا شام شد. پساز مغولان و خاندان ترکان قره قیونلوها و آق قیونلوها بر این منطقه تسلطیافتندو بعد شاه اسماعیل اول تبریز را پایتخت ایران اعلام کرد . بعد ها دردوره قاجار و در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار بخشی از آذربایجان طی عهدنامه های به روسیه واگذار شد. از نام های دیگر این سرزمین ایرانویچ،آذرگشسب و آتورپادگان است. بعداز فتحعلی شاه ، شهر تبریز ولیعهد نشین شد و احمد شاه و ناصرالدین شاه ومظفرالدین شاه و بالاخره محمدعلی شاه دوران ولایت عهدی خود را در این شهرگذراندند. رضاخاندر سال 1300 شمسی سیطره حکومت مرکزی ایران را بر این منطقه برقرار کرد. باشروع جنگ جهانی دوم در سال 1320 شمسی، نیروهای شوروی وارد ولایات شمالیایران از جمله آذربایجان شدند. این نیروها در اردیبهشت ماه 1325 شمسی بهدنبال طرح مسئله آذربایجان در سازمان ملل متحد، آذربایجان را تخلیه کردند. مردمآذربایجان در جریان ملی شدن صنعت نفت در سال 1329 شمسی مبارزه را علیهاستعمار انگلیس آغاز کردند و سرانجام با پیروزی ، انگلیس شکست خورد

موقعیت جغرافیایی
به نقل از سایت استانداری آذربایجان شرقی --»استان آذربایجان‌شرقی از استان‌های مهم، پرجمعیت و آباد ایران است كه درگوشه شمال‌غرب كشور واقع گردیده‌است و از نظر موقعیت جغرافیایی در محدوده45 درجه و 7 دقیقه الی 48 درجه و 20 دقیقه طول شرقی و 36 درجه و 45 دقیقهالی 39 درجه و 26 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته‌است. این استان با مساحتیبرابر 88/45490 كیلومتر مربع (حدود 81/2 درصد مساحت كل كشور) می باشد و ازلحاظ وسعت در بین استان‌های كشور در رتبه دهم قرار دارد.
منطقة آذربایجان به علت موقعیت خاص جغرافیائی، یكی از مناطق حساس و مهم كشور است. همین اهمیت حساسیت و گستردگی، باعث شده‌است تا این منطقه با وجودخصوصیات مشترك جغرافیایی، فرهنگی و تاریخی، به سه استان آذربایجان‌شرقی،‌آذربایجان‌غربی و اردبیل تقسیم شود. اهمیت ژئوپولیتیك و ژئواكونومیك استان آذربایجان‌شرقی قدمتی به اندازه آشنائی انسان با بازرگانی دارد. از زمان جاده ابریشم تاكنون این منطقه محور ارتباط خاور دور با قلب آسیا بوده‌است.
این استان از نظر موقعیت طبیعی در محل به‌هم خوردگی دو رشته كوه البرز وزاگرس، به‌عبارتی در زون البرز و آذربایجان و در گوشه شمال‌غرب فلات ایران واقع شده‌است. از نظر تقسیمات حوضه‌های آب‌خیز كشور، حوضه‌های آب‌خیز ارس،سفیدرود ـ قزل‌اوزن و دریاچه ارومیه پهنه استان را پوشش می‌دهند كه بیشترین مساحت استان در محدوده حوضه آب‌خیز دریاچه ارومیه قرار گرفته‌است. (لازم به ذكر است كه حوضه‌های آبخیز ارس و سفیدرود از زیرحوضه‌های خزر می‌باشند).
در حالت كلی، استان آذربایجان‌شرقی یك منطقه كوهستانی محسوب می‌شود كه حدود 40 درصد از سطح آن را كوهستان و 2/28 درصد را تپه ‌ماهورها و 8/31 درصد را زمین‌های هموار (دشت‌ها و جلگه‌های میان‌كوهی) فرا گرفته‌است. از مناطق كوهستانی معروف منطقه، می‌توان توده آتشفشانی سبلان در شرق و سهند در غرب وجنوب غربی و رشته كوه‌های قره‌داغ در شمال و رشته كوه‌های تخت سلیمان واربط در جنوب و ارتفاعات بزقوش در جنوب شرق و قوشاداغ در شمال‌شرق استان را نام برد.
از نظر اشتراكات طبیعی، این استان با استان‌های هم‌جوار خویش، به ‌ویژه استان‌های اردبیل و آذربایجان‌غربی اشتراكات طبیعی زیادی دارد. رودخانه ارس از محدوده سه استان آذربایجان‌غربی، آذربایجان‌شرقی و اردبیل می‌گذرد كه برای هر سه استان شاهرگ حیاتی محسوب می‌شود. دریاچه ارومیه و حوضه‌ی آبریزآن كه بیشترین سطح استان را تحت پوشش قرار می‌دهد از منابع طبیعی مشترك بااستان آذربایجان‌غربی محسوب می‌شود. حوضه‌ی آبریز سفیدرود ـ قزل‌اوزن كهپهنه جنوب‌شرقی استان را تحت پوشش قرار داده از اشتراكات طبیعی مابیناستان‌های اردبیل و زنجان و این استان می‌باشد. از سایر اشتراكات طبیعیمابین این استان با استان‌های همجوار، می‌توان به توده كوهستانی سبلان درشرق استان اشاره نمود كه دامنه‌های غربی این كوهستان در محدوده استانآذربایجان‌شرقی قرار گرفته و دامنه‌های شرقی آن پهنه‌ای از استان اردبیل راتشكیل می‌دهد و همچنین رشته كوه‌های تخت‌سلیمان و اربط نیز در حدفاصل استان آذربایجان‌غربی و این استان قرار گرفته‌است كه در تدوین استراتژی بهره‌برداری از منابع طبیعی این كوهستان‌ها نیز بایستی با استان‌های هم‌جوار هماهنگی لازم به عمل آید. آذربایجان‌شرقی در طول ۲۳۵ كیلومتر خطمرزی با جمهوری‌های‌آذربایجان و ارمنستان همسایه است. همچنین به دلیل داشتن اشتراكات فراوان با كشورهای همسایه یكی از مهم‌ترین مناطق كشور در روابط خارجی محسوب می‌شود.

تقسیمات استان

ایالت آذربایجان در دوره‌ی قاجاریه به صورت یكپارچه اداره می‌شد. بر طبق تقسیمات كشوری سال 1316 هجری شمسی، ایالت آذربایجان منحل و به جای آن استان‌های سوم و چهارم تشكیل شد و در این سال ایران شامل ده استان می‌گردید. استان سوم به مركزیت تبریز شامل شهرستان‌های تبریز و اردبیل واستان چهارم به مركزیت ارومیه شامل شهرستان‌های خوی، ارومیه، مهاباد، مراغه و بیجار بود. از سال 1316 كه اولین تقسیمات كشوری قانونی شد وآذربایجان‌شرقی استان سوم نام گرفت و تاكنون نیز تغییرات متعددی درتقسیم‌بندی‌های كشوری بوجود آمده است.
در حال حاضر استان آذربایجان‌شرقی دارای 20 شهرستان، 42 بخش ، 57 شهر و 142 دهستان است.
وسعت شهرستان‌های استان متفاوت بوده، به طوری‌كه میانه با مساحت 86/5704كیلومترمربع بزرگ‌ترین شهرستان و عجب‌شیر با وسعت 740 كیلومترمربع كوچك‌ترین شهرستان استان می‌باشد. شهرستان‌های این استان عبارتند از: آذرشهر، اسكو، اهر، بستان‌آباد، بناب، جلفا، چاراويماق،  خداآفرين، سراب، شبستر، عجب‌شير، كلیبر، مراغه، مرند، ملكان، میانه، ورزقان، هريس، هشترود و مركز آذربایجان‌شرقی شهر تاریخی، دانشگاهی و صنعتی تبریز.

مرزهای استان
استان آذربایجان‌شرقی از ناحیه شمال، با كشورهای آذربایجان، ارمنستان وجمهوری خودمختار نخجوان (وابسته به كشور آذربایجان) به طول 235 كیلومتردارای خط همجواری است كه مرز مشترك این استان با كشورهای فوق را رود ارس تشكیل می‌دهد. در حال حاضر ارتباط استان با كشورهای هم‌جوار در طول این مرزتنها از سه نقطه جلفا، خداآفرین و كردشت انجام می‌گیرد كه در این میانجلفا از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد. شهر مرزی جلفا از طریق خط‌ آهن نخجوان، ایروان و تفلیس به جمهوری اكراین و بنادر دریای سیاه وصل می‌شود. این خط‌ آهن پس از گذر از ایروان به شهر باكو نیز وصل می‌شود، به دلیلمناقشه قره‌باغ، فعلاً در مسیر نخجوان ـ ایروان هیچ‌گونه ترانزیتی از طریقاین خط‌آهن انجام نمی‌گیرد؛ این امر و نزدیكی استان به دریای سیاه باعث شده این استان از نظر موقعیت ارتباطی، اهمیّت و جایگاه خاصی در منطقه داشته باشد.
این استان از ناحیه غربی و جنوب‌غربی با آذربایجان‌غربی همجوار می‌باشد كه بخش عمده‌ای از مرز مشترك آن‌ها را دریاچه ارومیه تشكیل داده است. وجودوحدت قومی و فرهنگی و عوامل اقتصادی سبب شده است كه آذربایجان‌غربی بیشترین سهم را در روابط همجواری با استان آذربایجان‌شرقی داشته باشد. این روابط از طریق پنج محور اصلی مرند ـ بازرگان، مرند ـ خوی، شبستر ـ سلماس، جزیره اسلامی ـ ارومیه و بناب ـ میاندوآب انجام می‌گیرد. كه محور اخیر، خط ارتباطی آذربایجان به كردستان و غرب كشور نیز محسوب می‌شود.
استان آذربایجان‌شرقی در جنوب خود با استان زنجان همجوار است. با وجود وحدت قومی و فرهنگی، به دلیل وجود موانع طبیعی در حدود دو استان و همچنین وجود قطب جاذبی چون تهران در آن سوی محور تبریز ـ زنجان (كه جاذب هرگونه حركت اقتصادی ـ اجتماعی در این محور می‌باشد) باعث شده است كه روابط همجواری درطول این محور رونق خوبی نداشته باشد. این استان از ناحیه شرقی نیز با استان اردبیل حدود 400 كیلومتر مرز مشترك دارد. گردنه صائین در محور سراب ـ اردبیل و محور مرزی كنار ارس و همچنین محور اهر ـ مشكین‌شهر گذرگاه‌های اصلی بین دو استان می‌باشند.